Spis treści
W Polsce, zgodnie z art. 89 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, istnieją dwa ustawowe organy ochrony zabytków to: Minister odpowiedzialny za kulturę i ochronę dziedzictwa narodowego w imieniu, którego zadania i kompetencje, w tym zakresie, wykonuje Generalny Konserwator Zabytków oraz Wojewoda. Z kolei Wojewódzki Konserwator Zabytków wykonuje zadania i kompetencje w imieniu wojewody. Wojewoda powołuje i odwołuje Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków za zgodą Generalnego Konserwatora Zabytków.
Generalny konserwator zabytków
W przeszłości stanowisko Generalnego Konserwatora zabytków było powierzane specjalistom w dziedzinie konserwacji. Od roku 2022 r. funkcja ta nabrała charakteru politycznego. Jest to urząd w randze wiceministra (sekretarza lub podsekretarza stanu) w ministerstwie właściwym do spraw kultury i dziedzictwa narodowego, obsadzany przez aktualnie rządzącą partię.
Zgodnie z obowiązującym obecnie art. 90 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami do zadań wykonywanych przez Generalnego Konserwatora Zabytków należy, w szczególności:
- opracowanie krajowego planu działań na rzecz ochrony i konserwacji zabytków,
- realizacja zadań wynikających z krajowego programu ochrony zabytków i opieki nad zabytkami,
- podejmowanie działań związanych z wspieraniem rozwoju regionalnego i realizacją kontraktów wojewódzkich w sprawach opieki nad zabytkami,
- prowadzenie krajowej ewidencji zabytków i krajowego wykazu zabytków skradzionych lub wywiezionych za granicę niezgodnie z prawem,
- wydawanie decyzji, postanowień i zaświadczeń w sprawach określonych w ustawie oraz w przepisach odrębnych,
- organizowanie i prowadzenie kontroli w zakresie przestrzegania oraz stosowania przepisów dotyczących ochrony zabytków i opieki nad zabytkami,
- sprawowanie nadzoru nad działalnością wojewódzkich konserwatorów zabytków,
- koordynowanie działalności wojewódzkich konserwatorów zabytków,
- promowanie badań naukowych w zakresie konserwacji zabytków,
- organizowanie szkoleń dla służb konserwatorskich,
- organizowanie konkursów promujących opiekę nad zabytkami, w tym przyznawanie wyróżnień, nagród pieniężnych lub rzeczowych,
- opiniowanie wniosków o nadanie odznaki “Za opiekę nad zabytkami”,
- współpraca z organami administracji publicznej w sprawach ochrony zabytków,
- organizowanie szkoleń w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami,
- podejmowanie działań dotyczących troski o zabytki związane z historią Polski, pozostające poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
Wojewódzki Konserwator Zabytków
Wojewódzki Konserwator Zabytków jest organem administracji rządowej zespolonej, który kieruje Wojewódzkim Urzędem Ochrony Zabytków.
Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków może zostać osoba, która jest obywatelem polskim, posiada minimum tytuł zawodowy magistra w jednej z dziedzin związanych z ochroną zabytków oraz co najmniej 5-letni staż pracy w tym zakresie. Wojewódzki Konserwator Zabytków powinien posiadać wiedzę w zakresie funkcjonowania administracji publicznej oraz przepisów dotyczących ochrony zabytków i opieki nad zabytkami. Nie może być on również skazany prawomocnym wyrokiem za umyślne przestępstwo lub umyślne przestępstwo skarbowe.
Zgodnie z obowiązującym obecnie art. 91 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami do zadań wykonywanych przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków należy, w szczególności:
- realizacja zadań wynikających z krajowego programu ochrony zabytków i opieki nad zabytkami,
- sporządzanie, w ramach przyznanych środków budżetowych, planów finansowania ochrony zabytków i opieki nad zabytkami,
- prowadzenie rejestru i wojewódzkiej ewidencji zabytków oraz gromadzenie dokumentacji w tym zakresie,
- wydawanie, zgodnie z właściwością, decyzji, postanowień i zaświadczeń w sprawach określonych w ustawie oraz w przepisach odrębnych,
- sprawowanie nadzoru nad prawidłowością prowadzonych badań konserwatorskich, architektonicznych, prac konserwatorskich, restauratorskich, robót budowlanych i innych działań przy zabytkach oraz badań archeologicznych,
- organizowanie i prowadzenie kontroli w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami;
- opracowywanie wojewódzkich planów ochrony zabytków na wypadek konfliktu zbrojnego i sytuacji kryzysowych oraz koordynacja działań przy realizacji tych planów,
- upowszechnianie wiedzy o zabytkach,
- współpraca w sprawach ochrony zabytków z innymi organami administracji publicznej i podmiotami prowadzącymi działalność pożytku publicznego.
