Spis treści
Wprowadzenie do problemu wyłudzenia kredytowego
Wyłudzenie kredytowe jest zjawiskiem, które w Polsce nabiera coraz większych rozmiarów.
Przestępstwo to może przybierać różne formy i dotykać zarówno indywidualnych konsumentów, jak i duże instytucje finansowe, wyłudzenie kredytowe może wydawać się odległe, ale jest bliższe, niż nam się wydaje. Jego konsekwencje są poważne zarówno dla ofiar, jak i sprawców. Przyjrzyjmy się więc dokładnie, czym jest wyłudzenie kredytowe, jakie są jego rodzaje, konsekwencje prawne oraz co zrobić w przypadku stania się ofiarą takiego przestępstwa.
Definicja i podstawy prawne wyłudzenia kredytowego
Wyłudzenie kredytowe definiowane jest jako uzyskanie kredytu, pożyczki lub innych świadczeń finansowych na podstawie fałszywych, podrobionych lub nierzetelnych dokumentów. Odpowiedzialność za to przestępstwo reguluje art. 297 Kodeksu karnego, który szczegółowo opisuje różne scenariusze, w jakich może dojść do wyłudzenia.
Czym jest kredyt bankowy?
Instytucja kredytu bankowego jest uregulowana w ustawie – Prawo bankowe. Zgodnie z art. 69 tej ustawy, umowa kredytowa polega na udostępnieniu przez bank środków finansowych kredytobiorcy na określony cel. Kredytobiorca zobowiązuje się do wykorzystania tych środków zgodnie z umową, zwrotu kredytu wraz z odsetkami w ustalonych terminach oraz zapłaty prowizji. Kolejne przepisy definiują podstawowe elementy treści umowy kredytowej oraz wymagania dotyczące wykazania zdolności kredytowej, w tym przedstawienia niezbędnych dokumentów i informacji do oceny tej zdolności. Właśnie w zakresie tych danych, np. fałszowania dokumentów przedkładanych do umowy przez kredytobiorcę, powstają przesłanki do odpowiedzialności za przestępstwo wyłudzenia kredytu. Środki kredytowe mogą być udzielane zarówno osobom fizycznym, jak i prawnym.
Czym jest wyłudzenie kredytu?
Wyłudzenie kredytu to forma oszustwa finansowego, która polega na uzyskaniu kredytu, pożyczki lub innych podobnych świadczeń na podstawie fałszywych lub nierzetelnych dokumentów. Dokumenty te w sposób nieprawdziwy przedstawiają sytuację finansową sprawcy, co prowadzi do udzielenia mu wsparcia, na które normalnie by nie zasługiwał.
Art. 297. [Wyłudzenie kredytu]
- 1. Kto, w celu uzyskania dla siebie lub kogo innego, od banku lub jednostki organizacyjnej prowadzącej podobną działalność gospodarczą na podstawie ustawy albo od organu lub instytucji dysponujących środkami publicznymi – kredytu, pożyczki pieniężnej, poręczenia, gwarancji, akredytywy, dotacji, subwencji, potwierdzenia przez bank zobowiązania wynikającego z poręczenia lub z gwarancji lub podobnego świadczenia pieniężnego na określony cel gospodarczy, instrumentu płatniczego lub zamówienia publicznego, przedkłada podrobiony, przerobiony, poświadczający nieprawdę albo nierzetelny dokument albo nierzetelne, pisemne oświadczenie dotyczące okoliczności o istotnym znaczeniu dla uzyskania wymienionego wsparcia finansowego, instrumentu płatniczego lub zamówienia, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
- 2. Tej samej karze podlega, kto wbrew ciążącemu obowiązkowi, nie powiadamia właściwego podmiotu o powstaniu sytuacji mogącej mieć wpływ na wstrzymanie albo ograniczenie wysokości udzielonego wsparcia finansowego, określonego w § 1, lub zamówienia publicznego albo na możliwość dalszego korzystania z instrumentu płatniczego.
- 3. Nie podlega karze, kto przed wszczęciem postępowania karnego dobrowolnie zapobiegł wykorzystaniu wsparcia finansowego lub instrumentu płatniczego, określonych w § 1, zrezygnował z dotacji lub zamówienia publicznego albo zaspokoił roszczenia pokrzywdzonego.
Odpowiedzialność wynikająca z art. 297 Kodeksu karnego może grozić w przypadku różnych działań związanych z uzyskiwaniem kredytu. Oto przykłady zachowań, które mogą skutkować odpowiedzialnością karną:
- Przedkładanie podrobionych dokumentów – dokumentów, które nie pochodzą od osoby, w imieniu której zostały sporządzone.
- Przedkładanie przerobionych dokumentów – autentycznych dokumentów zmienionych przez nieupoważnioną osobę.
- Posługiwanie się dokumentami poświadczającymi nieprawdę – autentycznymi dokumentami potwierdzającymi okoliczności, które nie miały miejsca lub zostały przeinaczone albo zatajone.
- Przedkładanie nierzetelnych dokumentów – dokumentów zawierających niepełne informacje, które wprowadzają adresata w błąd co do rzeczywistego stanu rzeczy.
- Przedkładanie nierzetelnych pisemnych oświadczeń – oświadczeń pomijających istotne informacje lub sugerujących nieprawdziwe treści, niemniej jednak nie zawierających jawnie nieprawdziwych informacji.
Ważne jest, aby sprawca “działał w celu uzyskania” jednej z form wsparcia finansowego wymienionych w art. 297 § 1 Kodeksu karnego. Cel ten nie musi jednak oznaczać osiągnięcia korzyści majątkowej. Nie jest natomiast konieczne, aby sprawca uzyskał kredyt dla siebie lub kogoś innego, aby ponieść odpowiedzialność za wyłudzenie kredytu.
Art. 297 § 2 Kodeksu karnego dotyczy oszustw kredytowych wynikających z zaniechania. Dzieje się tak, gdy sprawca nie powiadamia właściwego podmiotu o zmianach, które mogłyby wpłynąć na wstrzymanie, ograniczenie wysokości wsparcia finansowego lub możliwość dalszego korzystania z kredytu.
Przykład sytuacji wymagającej powiadomienia:
Jeśli sprawca doświadcza pogorszenia sytuacji majątkowej (np. utrata pracy) lub zmniejszenia wartości istniejących zabezpieczeń, powinien powiadomić odpowiedni podmiot.
Art. 297 KK – Kluczowe aspekty
§ 1: Kara pozbawienia wolności za przedstawienie fałszywych dokumentów w celu uzyskania wsparcia finansowego.
§ 2: Odpowiedzialność za niepoinformowanie o zmianie sytuacji mogącej wpłynąć na warunki wsparcia finansowego.
Wyjątek: Nie podlega karze ten, kto dobrowolnie zapobiegnie wykorzystaniu wsparcia finansowego w nieprawidłowy sposób.
Różnice między wyłudzeniem kredytu a oszustwem, stypizowanym w art. 286 k.k.
Choć wyłudzenie kredytu jest często kojarzone z oszustwem z art. 286 k.k., różni się od niego zasadniczo. Oszustwo wymaga wystąpienia szkody majątkowej, podczas gdy w przypadku wyłudzenia kredytu, kluczowe jest sam akt przedłożenia nierzetelnych dokumentów, niezależnie od tego, czy doszło do rzeczywistego przekazania środków finansowych. Oszustwo kredytowe należy do przestępstw formalnych z tzw. abstrakcyjnego narażenia dobra prawnego na niebezpieczeństwo.
Charakterystyka kredytu bankowego
Kredyt bankowy, uregulowany w Prawie bankowym, jest umową, w ramach której bank udostępnia środki finansowe kredytobiorcy pod określone cele. Spłata kredytu, wraz z odsetkami, jest zobowiązaniem kredytobiorcy, a jego zdolność kredytowa jest oceniana na podstawie przedstawionych dokumentów. W tym kontekście, przedłożenie fałszywych danych stanowi podstawę do odpowiedzialności karnej za wyłudzenie kredytu.
Rodzaje wyłudzeń kredytowych
- Oszustwa przy uzyskiwaniu kredytu
- Fałszowanie dokumentów: najczęściej spotykane, obejmuje podrobienie zaświadczeń o dochodach, fałszywe oświadczenia majątkowe.
- Przedstawienie nierzetelnych informacji: dotyczy sytuacji, gdy informacje są częściowo prawdziwe, ale zatajone lub przeinaczone.
Wyłudzenie w toku spłaty kredytu
Zaniechanie informowania o zmianie sytuacji finansowej: Na przykład niezgłaszanie utraty pracy, co wpływa na zdolność kredytową.
Konsekwencje prawne wyłudzenia kredytowego
Osoby dopuszczające się oszustwa kredytowego mogą zostać skazane na kary pozbawienia wolności, które w zależności od skali przestępstwa, mogą wynosić od kilku miesięcy do nawet kilku lat więzienia.
Kontrola kredytobiorcy przez bank
Art. 74 oraz art. 75 ust. 1 Prawa bankowego umożliwiają bankowi kontrolowanie sytuacji finansowej kredytobiorcy nawet po udzieleniu kredytu oraz kontrolowanie, na co przeznaczone zostały środki z kredytu. Bank może obniżyć kwotę przyznanego kredytu lub wypowiedzieć umowę kredytu w przypadku niedotrzymania warunków umowy lub utraty zdolności kredytowej przez kredytobiorcę.
Czy można nie ponieść kary za wyłudzenie kredytu?
Zgodnie z § 3. Nie podlega karze, kto przed wszczęciem postępowania karnego dobrowolnie zapobiegł wykorzystaniu wsparcia finansowego lub instrumentu płatniczego, określonych w § 1, zrezygnował z dotacji lub zamówienia publicznego albo zaspokoił roszczenia pokrzywdzonego.
Ustawodawca daje możliwość refleksji
Zgodnie z polskim prawem karnym, istnieje możliwość uniknięcia kary za wyłudzenie kredytu, jeżeli sprawca podejmie odpowiednie kroki przed wszczęciem postępowania karnego. Przepis ten ma na celu zachęcenie do naprawienia szkody i zadośćuczynienia pokrzywdzonym. Powyższym przepisem ustawodawca wprowadził, tzw. klauzulę niekaralności.
Warunki uniknięcia kary
Aby sprawca mógł uniknąć kary, musi spełnić jeden z poniższych warunków:
- Dobrowolne zapobieżenie wykorzystaniu wsparcia finansowego: Sprawca musi podjąć działania, które uniemożliwią wykorzystanie uzyskanych środków finansowych. Oznacza to, że zanim dojdzie do faktycznego przekazania pieniędzy, sprawca rezygnuje z kredytu i informuje o tym instytucję finansową.
- Zrezygnowanie z dotacji lub zamówienia publicznego: Jeżeli wyłudzenie dotyczyło dotacji lub zamówienia publicznego, sprawca musi zrezygnować z tych korzyści przed wszczęciem postępowania karnego.
- Zaspokojenie roszczeń pokrzywdzonego: Sprawca może także uniknąć kary poprzez naprawienie szkody wyrządzonej pokrzywdzonemu. Oznacza to, że musi on zwrócić całość wyłudzonych środków lub w inny sposób zaspokoić roszczenia pokrzywdzonego.
Przykład zastosowania przepisu
Wyobraźmy sobie sytuację, w której osoba A uzyskuje pozytywną decyzję kredytową na podstawie fałszywych dokumentów. Przed przekazaniem środków finansowych osoba A decyduje się na dobrowolne ujawnienie oszustwa bankowi i rezygnuje z kredytu. W takiej sytuacji, zgodnie z przepisami prawa, osoba A nie poniesie kary z tytułu art. 297 kk.
Jak ochronić się przed wyłudzeniem kredytowym?
Weryfikacja dokumentów: Należy dokładnie sprawdzać wszystkie dokumenty przed ich złożeniem.
Zgłaszanie podejrzanych sytuacji: W przypadku wątpliwości co do autentyczności dokumentów, warto zgłosić to odpowiednim organom.
Co robić, gdy staniesz się ofiarą wyłudzenia kredytowego?
Jeśli padłeś ofiarą wyłudzenia kredytowego, niezbędne jest niezwłoczne zgłoszenie tego faktu odpowiednim organom ścigania oraz instytucji finansowej, w której wyłudzono kredyt. Drugim krokiem, który zalecamy jest kontakt z adwokatem, jeśli padłeś ofiarą wyłudzenia kredytowego – skontaktuj się z nami, a zweryfikujemy w jaki sposób możemy Ci pomóc.
Przypominamy również o możliwości zastrzeżenia swojego numeru PESEL.
Od 1 czerwca 2024 roku, instytucje finansowe, takie jak banki, będą zobowiązane do sprawdzania czy numer PESEL klienta jest zastrzeżony podczas procesu zawierania umów, np. kredytowych czy pożyczkowych.
Możliwość zastrzeżenia lub odwołania zastrzeżenia numeru PESEL jest dostępna już teraz, jednakże działania prawne w przypadku nadużyć będą podejmowane od 1 czerwca 2024 roku.
Warto pamiętać, że zastrzeżenie numeru PESEL nie ogranicza możliwości korzystania z usług medycznych, realizacji recept czy załatwiania spraw urzędowych.
