Spis treści
Prawo do odmowy zeznań w prawie karnym
Prawo odmowy składania zeznań w postępowaniu karnym jest istotnym wyjątkiem od ogólnej zasady obowiązku składania zeznań przez świadków. To prawo przysługuje określonym kategoriom osób i w specyficznych okolicznościach, szczególnie w kontekście zeznań składanych przez osobę najbliższą oskarżonemu.
Zgodnie z art. 182 kodeksu postępowania karnego – prawo do odmowy zeznań posiada:
- Osoba najbliższa dla oskarżonego może odmówić zeznań.
- Prawo odmowy zeznań trwa mimo ustania małżeństwa lub przysposobienia.
- Prawo odmowy zeznań przysługuje także świadkowi, który w innej toczącej się sprawie jest oskarżony o współudział w przestępstwie objętym postępowaniem.
Komu przysługuje prawo odmowy składania zeznań?
Prawo odmowy składania zeznań przysługuje osobom najbliższym dla oskarżonego. Zgodnie z art. 115 § 11 Kodeksu karnego, do osób najbliższych zalicza się:
- Małżonka oskarżonego,
- Wstępnych (rodzice, dziadkowie),
- Zstępnych (dzieci, wnuki),
- Rodzeństwo,
- Powinowatych w tej samej linii lub stopniu (teściowie itp.),
- Pasierbów,
- Osoby pozostające w stosunku przysposobienia oraz ich małżonków,
- Osoby pozostające we wspólnym pożyciu z oskarżonym.
Uwagi do prawa odmowy składania zeznań
- Małżeństwo i przysposobienie: Prawo odmowy zeznań istnieje także po ustaniu małżeństwa lub przysposobienia.
- Narzeczeństwo: Jeśli narzeczony/a oskarżonego nie pozostaje we wspólnym z nim pożyciu, to nie jest uznawany/a za osobę najbliższą.
- Powinowactwo: Prawo odmowy zeznań przysługujące powinowatemu (np. teściowi, synowej) trwa także po rozwodzie z oskarżonym.
Kiedy i jak skorzystać z prawa odmowy składania zeznań?
Oświadczenie o skorzystaniu z prawa odmowy składania zeznań powinno zostać złożone nie później niż przed rozpoczęciem pierwszego zeznania w postępowaniu sądowym. Świadek, który skorzystał z tego prawa, może jednak zmienić decyzję i złożyć zeznania w późniejszym czasie.
Zakres odmowy zeznań
Odmowa zeznań dotyczy całości zeznań, co oznacza, że osoba najbliższa w ogóle nie występuje w sprawie jako świadek. Warto jednak zauważyć, że jeśli świadek odmówił zeznań, sąd może przesłuchać inne osoby znające okoliczności sprawy.
Prawo do odmowy zeznań w prawie administracyjnym
Artykuł 83 Kodeksu postępowania administracyjnego reguluje kwestię prawa do odmowy zeznań w postępowaniu administracyjnym.
Zakres osób uprawnionych do odmowy zeznań.
Nikt nie ma prawa odmówić zeznań w charakterze świadka, z wyjątkiem:
- Małżonka strony,
- Wstępnych (np. rodzice, dziadkowie),
- Zstępnych (np. dzieci, wnuki),
- Rodzeństwa strony,
- Powinowatych pierwszego stopnia strony (np. teściowie),
- Osób pozostających ze stroną w stosunku przysposobienia, opieki lub kurateli.
- Prawo odmowy zeznań trwa także po ustaniu małżeństwa, przysposobienia, opieki lub kurateli.
Odmowa odpowiedzi na pytania.
Świadek może odmówić odpowiedzi na pytania, gdy odpowiedź mogłaby:
- Narazić jego lub jego bliskich wymienionych w § 1 na odpowiedzialność karną,
- Spowodować hańbę lub bezpośrednią szkodę majątkową dla niego lub jego bliskich,
- Spowodować naruszenie obowiązku zachowania prawnie chronionej tajemnicy zawodowej.
Obowiązki organu administracji publicznej.
Przed odebraniem zeznań, organ administracji publicznej ma obowiązek uprzedzić świadka o:
- Prawie do odmowy zeznań i odpowiedzi na pytania,
- Odpowiedzialności za składanie fałszywych zeznań.
Ochrona mediatora
Mediator nie może być przesłuchany w charakterze świadka co do faktów, o których dowiedział się w związku z prowadzeniem mediacji, chyba że uczestnicy mediacji zwolnią go od obowiązku zachowania tajemnicy mediacji.
Prawo odmowy składania zeznań - Podsumowanie
Prawo odmowy składania zeznań jest ważnym mechanizmem ochrony relacji rodzinnych i prywatności. Osoby najbliższe oskarżonemu mają możliwość odmowy zeznań, co ma na celu ochronę ich przed konfliktem między obowiązkiem świadka a lojalnością wobec oskarżonego.
