Spis treści
Członek zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością może ponosić osobistą odpowiedzialność za zobowiązania spółki przede wszystkim na podstawie art. 299 § 1 Kodeksu spółek handlowych oraz art. 116 § 1 ustawy Ordynacja Podatkowa. Warto zauważyć, że odpowiedzialność z art. 116 § 1 wspomnianej ustawy przewidziana jest dla członka zarządu nie tylko spółki z o.o., ale również prostej spółki akcyjnej czy spółki akcyjnej. Art. 299 § 1 Kodeksu spółek handlowych odnosi się natomiast tylko do członka zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, ewentualnie likwidatora tej spółki.
W niniejszym artykule, bliżej przyjrzymy się zasadom pociągnięcia do odpowiedzialności za zobowiązania spółki na gruncie art. 299 § 1 KSH oraz warunkom zwolnienia się z tej odpowiedzialności.
SOLIDARNA ODPOWIEDZIALNOŚĆ CZŁONKÓW ZARZĄDU
Członkowie zarządu spółki z o.o. odpowiadają solidarnie za zobowiązania spółki w przypadku braku możliwości zaspokojenia się wierzyciela z majątku spółki. Wierzyciel może więc dochodzić roszczenia od wszystkich członków zarządu łącznie, od niektórych z nich lub od każdego z osobna, a spełnienie świadczenia przez jednego członka zwalnia z odpowiedzialności pozostałych z uwagi na wygaśnięcie roszczenia wskutek zaspokojenia wierzyciela. Solidarność obejmuje wyłącznie członków zarządu. Nie powstaje stosunek solidarności między członkami zarządu a spółką.
ZASADY ODPOWIEDZIALNOŚCI CZŁONKÓW ZARZĄDU
Przesłankami odpowiedzialności z art. 299 § 1 KSH są:
1) szkoda,
2) istnienie zobowiązania spółki,
3) bezskuteczność egzekucji z majątku spółki,
4) związek przyczynowy między szkodą a niezłożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości.
Członkowie zarządu spółki z o.o. odpowiadają w sposób subsydiarny. Ich odpowiedzialność aktywuje się dopiero w przypadku niemożności skutecznej egzekucji zobowiązania z majątku spółki.
Przychylić również należy się do stanowiska, że odpowiedzialność z art. 299 KSH ma charakter odszkodowawczy. Niemniej jednak, dochodząc roszczeń przeciwko członkom zarządy spółki, wierzyciel ma obowiązek wykazać dwie przesłanki: istnienie zobowiązania wobec wierzyciela oraz bezskuteczność egzekucji prowadzonej z majątku spółki. W pierwszej kolejności powinien więc uzyskać tytuł egzekucyjny przeciwko spółce, a następnie powinien dodatkowo wykazać bezskuteczność egzekucji przeciwko spółce. Ostatnim etapem pozostanie wniesienie odrębnego powództwa przeciwko członkom zarządu na gruncie art. 299 § 1 KSH.
MOMENT POWSTANIA ZOBOWIĄZANIA
Do ustalenia odpowiedzialność z art. 299 § 1 KSH wymaga się ustalenie, że zobowiązanie powstało w czasie sprawowania funkcji członka zarządu i nie ma potrzeby ustalenia, aby w czasie sprawowania funkcji członka zarządu zobowiązanie stało się wymagalne. Nie będzie tym samym odpowiadał za zobowiązania spółki członek zarządu, jeżeli zobowiązanie spółki powstało po ustaniu jego mandatu.
PRZESŁANKA BEZSKUTECZNOŚCI EGZEKUCJI
Bezskuteczność egzekucji można wykazywać na wiele sposobów. Klasycznym dowodem będzie postanowienie o umorzeniu postępowania egzekucyjnego (którego przyczyną jest bezskuteczność egzekucji). Bezskuteczność może również zostać udowodniona poprzez przedstawienie wykazu majątku spółki z o.o. sporządzonego w toku postępowania o wyjawienie majątku. Innym typowym dowodem przedkładanym na potrzeby postępowania sądowego będzie postanowienie o oddaleniu wniosku o ogłoszenie upadłości spółki lub umorzeniu postępowania upadłościowego w sytuacji, gdy majątek spółki nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania lub wystarcza jedynie na zaspokojenie tych kosztów.
ZWOLNIENIE SIĘ CZŁONKA ZARZĄDU Z ODPOWIEDZIALNOŚCI
Zgodnie z art. 299 § 2 KSH, członek zarządu spółki z o.o. może zwolnić się z odpowiedzialności za zobowiązania spółki, jeżeli wykaże jedną z poniższych przesłanek:
1) we właściwym czasie złożony został wniosek o ogłoszenie upadłości lub w tym samym czasie wydano postanowienie o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo o zatwierdzeniu układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu,
2) niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości nastąpiło nie z jego winy,
3) pomimo niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewydania postanowienia o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo niezatwierdzenia układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu wierzyciel nie poniósł szkody.
WŁAŚCIWY CZAS NA ZGŁOSZENIE WNIOSKU O OGŁOSZENIE UPADŁOŚCI
Wniosek o ogłoszenie upadłości powinien zostać złożony w terminie 30 dni od dnia, w którym wystąpiła podstawa do ogłoszenia upadłości. Podstawę do ogłoszenia upadłości wyznacza data niewypłacalności dłużnika. Dłużnik jest niewypłacalny, jeżeli utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych. Ustalenie natomiast dokładnej daty niewypłacalności dłużnika wymaga złożonej i pogłębionej analizy sytuacji przedsiębiorstwa spółki. Domniemywa się, że dłużnik utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych, jeżeli opóźnienie w wykonaniu zobowiązań pieniężnych przekracza trzy miesiące.
Niezależnie od tego, dłużnik jest niewypłacalny także wtedy, gdy jego zobowiązania pieniężne przekraczają wartość jego majątku, a stan ten utrzymuje się przez okres przekraczający dwadzieścia cztery miesiące. Zobowiązania pieniężne w tym przypadku powinno natomiast odnosić się do wartości rynkowej, a nie do wartości bilansowej majątku. Ustawodawca zastosował jednocześnie domniemanie, że zobowiązania pieniężne dłużnika przekraczają wartość jego majątku, jeżeli zgodnie z bilansem jego zobowiązania, z wyłączeniem rezerw na zobowiązania oraz zobowiązań wobec jednostek powiązanych, przekraczają wartość jego aktywów, a stan ten utrzymuje się przez okres przekraczający dwadzieścia cztery miesiące.
WŁAŚCIWY CZAS NA WYDANIE POSTANOWIENIA O OTWARCIU POSTĘPOWANIA RESTRUKTURYZACYJNEGO ALBO O ZATWIERDZENIU UKŁADU
Członek zarządu spółki może uwolnić się od odpowiedzialności także wtedy, gdy we właściwym czasie do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości wydano postanowienie o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo o zatwierdzeniu układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu.
Samo więc złożenie wniosku restrukturyzacyjnego w terminie nie wystarczy do zwolnienia się z odpowiedzialności. Ustawodawca przewiduje, że dopiero wydanie postanowienia o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo o zatwierdzeniu układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu w terminie właściwym na zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości pozwoli na uniknięcie odpowiedzialności przez takiego członka zarządu.
Na marginesie, wskazać należy, że restrukturyzację można przeprowadzić w jednym z następujących postępowań restrukturyzacyjnych: postępowanie o zatwierdzenie układu, przyspieszone postępowanie układowe, postępowanie układowe, postępowanie sanacyjne.
BRAK WINY
Brak winy w niezgłoszeniu wniosku o ogłoszenie upadłości jest pojęciem ocennym. Należy brać pod uwagę w tym przypadku okoliczności konkretnej sytuacji. Doktryna wypracowała natomiast pewne okoliczności uzasadniające brak winy. Przykładowo wskazuje się na niedopuszczenie danego członka zarządu do informacji na temat stanu spółki oraz do wykonywania czynności członka zarządu, pomimo, podejmowania przez takiego członka zarządu prób zmiany tego stanu rzeczy. Innymi okolicznościami może być długotrwała choroba członka zarządu czy pozbawienie go wolności.
BRAK SZKODY
Przepis art. 299 § 2 KSH przewiduje m.in., że członek zarządu spółki z o.o. może zwolnić się z odpowiedzialności za zobowiązania spółki, jeżeli wykaże, że pomimo niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewydania postanowienia o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo niezatwierdzenia układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu wierzyciel nie poniósł szkody.
Brak szkody należy rozumieć w tym przypadku przede wszystkim jako sytuację, w której (hipotetycznie) nawet jeżeli wniosek o ogłoszenie upadłości został zgłoszony we właściwym czasie, to niezależnie od tego, taki wniosek zostałby oddalony ze względu na okoliczność, że majątek spółki z o.o. nie wystarcza na pokrycie kosztów postępowania upadłościowego (ubóstwo masy upadłości). Podobnie będzie w sytuacji, jeżeli wniosek o ogłoszenie upadłości zostałby uwzględniony, ale pozwany członek zarządu wykaże, że fundusze uzyskane z likwidacji majątku nie pozwolą na zaspokojenie danego wierzyciela w jakimkolwiek stopniu.
PODSUMOWANIE
Praktyka pokazuje, że sprawy przeciwko członkom zarządu niejednokrotnie są postępowaniami skomplikowanymi, wymagającymi od pełnomocnika strony skrupulatności, fachowości, ale również szczególnej wiedzy również z zakresu prawa upadłościowego i restrukturyzacyjnego. Zwłaszcza, że postępowania tego rodzaju toczą się najczęściej z udziałem biegłego.
Nasze doświadczenie obejmuje szereg spraw toczących się przeciwko członkom zarządu na wypadek problemów finansowych spółki, w tym na gruncie art. 299 KSH. Reprezentujemy i wspieramy zarówno wierzycieli spółki z o.o., jak również pozwanych członków zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością.
